АҚДАЛА СУАРМАЛЫ АЛҚАБЫНЫҢ КҮРІШСАЗДЫ ТОПЫРАҒЫНЫҢ ҚҰНАРЛЫҒЫ («БЫРЛЫК» АҚ МЫСАЛЫНДА) 2- ШІ БӨЛІМІ

Мақалада Ақдала суармалы алқабының ауыр сазды күрішті батпақтытопырақтарында жүргізілген зерттеулердің нәтижелері келтірілген. Ауыр топырақта жеңіл топыраққа қарағанда жалпы және суда еритін қарашірік мөлшерінің көп екендігі анықталды. Сонымен қатар, ауыр механикалық құрамдағы күрішті-батпақты топырақтар қабаты мен жоңышқа қабатының айналымы бойынша айналымының барлық жылдарында қарашіріктің көп мөлшері жиналғаны анықталды. Қарашіріктің мөлшері бастапқы топырақпен салыстырғанда (көктемде) күзде 3 есе өсті. Суда еритін қарашіріктің мөлшері де күріш өсімдіктерінің фазаларында әр түрлі болды және маусымның соңында өсті. Сондай-ақ, соңғысының мөлшері де жеңіл топыраққа қарағанда ауыр топырақтарда жоғары болды. Жеңіл ыдырайтын азоттың мөлшері бойынша, күріш өсімдіктерінің фазаларында мүлде басқа көрінісі байқалады, оның мөлшері барлық топырақтарда маусымның соңында көктемге қарағанда төмен болды. Сонымен қатар жоңышқа қабатының айналымы бойынша ауыр топырақта жеңіл ыдырайтын азоттың ең көп мөлшері болды: 0-24 см қабатта 116 мг/кг және 24-80 см қабатта 109 мг/кг. Ал маусымның соңына қарайбұл көрсеткіштер екі есеге, сәйкесінше 86 мг/кг және 50,4 мг/кг дейін азайды. Ауыр топырақтарда азот пен қарашірік мөлшерінің жоғары болуы, ондағы қарашіріктің түзілуіне қолайлы жағдайларға және қарашірінді заттарының негізгі бөлігінің кальций мен сазды минералдармен бекуіне байланысты жоғары болады, бұл жоғарыда әдебиеттерге шолуда келтірілген ғалымдардың алған нәтижелеріне сәйкес келеді. Азот құрамының жылдар бойынша салыстырмалы сипаттамасы оның мөлшері тұрақты болып қалатынын көрсетеді, өсу немесе кему бағытында күрт өзгерістер жоқ. Осылайша, жалпы және суда еритін қарашіріктің, жалпы және жеңіл ыдырайтын азоттың мөлшері жеңіл топыраққа қарағанда ауыр топырақтарда жоғары: тиісінше 1,34 %; 0,004 %; 0,125 %; 88,0 мг/кг. Жалпы қарашіріктің ең көп мөлшері жоңышқа қабатының айналымы болған нұсқаларда табылды 1,5 %. Алғы егіс жоңышқа қабаты болған нұсқаларда ауыр механикалық құрамдағы топырақтар біршама қолайлы болды.

1. Савина С.А. Плодородие почв. Гранулометрический (механический) состав почвообразующих пород и почв [Электронный ресурс] - Режим доступа: https://ecospace.ru., свободный.

2. Экология. Справочник. [Электронный ресурс]: - Режим доступа: https://ruecology.info › term свободный.

3. Zubkova T.A., Gutorova O.A., Sheudghen A.H. Matrix organization of soils of rice agrolandscapes//Polythematic Online Scientific Journal of Kuban State Agrarian University. [Электронный ресурс] - Режим доступа: http://ej.kubagro.ru, свободный.

4. Белюченко И.С. Экология Краснодарского края (Региональная экология). Учебное пособие. – Краснодар: КубГАУ, 2010. – 356 с.

5. Бочко Т.Ф. Влияние минеральных и органических удобрений на фракционный состав гумуса лугово-черноземной почвы при возделывании риса: автореферат диссертации на соискание канд. биол. наук 06.01.04./ – М., 1993. – 22 с.

6. [Электронный ресурс] - Режим доступа: https://www.cyberleninka.ru/, свободный.

7. Pochva risovyh polej [Электронный ресурс]: - Режим доступа: https://indicator.ru ›, свободный

8. Ибраева М.А. Плодородие рисово-болотных почв Акдалинского массива орошения (на примере АФ «Бырлык»)// Почвоведение и агрохимия. – 2021. - № 2. – С. 5–19.

9. Почвенная карта Алматинской области. Масштаб 1:300000, 10 листов, - Алма-Ата, 1958.

10. ГОСТ 26213-91, определение гумуса по Тюрину.

11. Аринушкина Е.П. Руководство по химическому анализу почв. – Москва: Изд-во МГУ, 1977. - 489 с.