АҚДАЛА СУАРМАЛЫ АЛҚАБЫНЫҢ КҮРІШСАЗДЫ ТОПЫРАҒЫНЫҢ ҚҰНАРЛЫҒЫ («БЫРЛЫК» АФ МЫСАЛЫНДА)

Мақалада Ақдала суармалы алқабының күріш алқаптарының топырақтарында жүргізілген зерттеулердің нәтижелері келтірілген. Жалпы және суда еритін гумустың мөлшері қабаттарға қарағанда, жоңышқа қабатының айналымында көп екендігі анықталды. Бұл жеңіл ыдырайтын азотқа да тән. Жалпы және суда еритін гумустың мөлшерін анықтау нәтижесі, алғы егіс жоңышқа қабаты айналымы болған алқаптарда жалпы гумустың мөлшері жоғары болатынын - 1,4 % көрсетті. Жалпы азот мөлшерінің жылдар бойынша салыстырмалы сипаттамасы оның мөлшері тұрақты болып қалғанын көрсетті, арту немесе төмендеу бойынша күрт өзгерістер болмады. «Бірлік» АФ-да қолданылатын ауыспалы егіс негізінен осы шаруашылықтағы топырақтардың табиғи құнарлылығын сақтауға ықпал етеді. Белгілі бір топырақ құнарлылығының оңтайлы деңгейі, оның негізгі қасиеттері мен көрсеткіштерінің үйлесімімен анықталады, онда өсімдіктердің өсуі үшін барлық маңызды факторларды барынша толық пайдалануға және өсірілетін ауылшаруашылық дақылдарының мүмкіндіктерін жүзеге асыруға болатыны белгілі. Біздің зерттеулеріміз көрсеткендей, қасиеттер мен көрсеткіштердің осындай үйлесіміне қол жеткізу үшін, ауыспалы егіс танаптары бойынша тек дақылдарды алмастырудың сақталуы жеткіліксіз. Топырақ құнарлылығы әлеуетінің маңызды көрсеткіші – олардағы гумустың мөлшерін арттыруға көп көңіл бөлу керек. Ол үшін жеңіл топырақтың механикалық құрамын ауырлатуға, күріш өсімдіктеріне оңтайлыға жақын жылжымалы азот қосылыстарының мөлшеріне қол жеткізуге ықпал ететін бірқатар агротехникалық және басқа да шараларды жүргізу қажет. Такыр тәрізді топырақтардың биологиялық белсенділігін арттыру, оның құнарлылығын реттеудің әртүрлі әдістері мен тәсілдерін қолдана отырып, топырақтың агрономиялық тұрғыдан аса құнды қасиеттерін оңтайландыру жолдарын табу қажет.

1. Герасимова М.И., Строганова М.Н., Можарова Н.В., Прокофьева Т.Ф. Антропогенные почвы: генезис, география, рекультивация: учебное пособие / Смоленск: Ойкумена, // Под ред. академика РАН Г.В. Добровольского. – 2003. – 268 с.

2. K. Tuma, K. Kawaguchi. The classification of soils under rice cultivation (paddy soils) // Ann. edafol. Agrohiol. – 1967. – V. 26.

3. Шишов, В.Д. Тонконогов, И.И. Лебедева, М.И. Герасимова. Классификация и диагностика почв России // Смоленск: Окуймена. Под ред. акад. РАН Г.В. Добровольского.

4. Лозе Ж., Матье К. Толковый словарь по почвоведению /– М.: Изд-во Мир, 1998. – 398 с.

5. Кириченко, К.С. Почвы районов рисосеяния Европейской части СССР // Природа почв рисовых полей. – Алма-Ата: Изд-во "Наука" КазССР, 1969. – С. 23-32.

6. Грист, Д. Рис. Перевод с английского М. Суетиной // Под редакцией А.П. Джулая, П.С. Ерыгина, В.Б. Зайцева, К.С. Кириченко, Н.П. Красноок. – М.: Изд-во "Иностранной литературы", 1959. – 389 с. 2004. – 342 с.

7. Шеуджен, А.Х. Питание и удобрение зерновых культур. Рис / Краснодар: КубГАУ, 2011. – 24 с.

8. Шеуджен, А.Х. Агрохимия и физиология питания риса / Майкоп: Адыгея, 2005. – 1012 с.

9. Николаева С.А., Майнашева Г.М. Динамика питательных элементов в черноземных почвах, используемых под культуру риса // Химия почв рисовых полей. – М.: Наука, 1976. – С. 75–89.

10. Кауричев, И.С., Орлов Д.С. Окислительно-восстановительные процессы и их роль в генезисе и плодородии почв.- М.: Колос, 1982. – 247 с.

11. Кирюшин В.И. и др.. Концепция оптимизации режима органического вещества почв в агроландшафтах.– М.: МСХА, 1993. – 99 с.

12. Гуторова О.А., Шеуджен А.Х. Влияние возделывания риса на содержание органического вещества в почве // Проблемы агрохимии и экологии. – 2012. – № 1. – С. 22–24.

13. Соколов С.И., Ассинг И.А., Курмаегалиеа А.Б., Серпиков С.К Почвы Казахской ССР. Выпуск 4. Почвы Алма-Атинской области. Алма-Ата. Изд-во «Наука», 1962, 424 с.

14. Агроклиматические ресурсы Алма-Атинской области Казахской ССР. Ленинград. Изд-во «Гидрометеоиздат», 1978, 200 с.

15. Почвенная карта Алматинской области. Масштаб 1:300000, 10 листов, Алма-Ата, 1958.

16. ГОСТ 26213-91, определение гумуса по Тюрину.

17. Аринушкина Е.П. Руководство по химическому анализу почв. Москва, Издво МГУ, 1977, 489 с.

18. Шеуджен А.Х., Гуторова О.А., Хурум Х.Д., Лебедовский И.А., Онищенко Л.М., Осипов М.А., Есипенко С.В., Штуц Р.В. Микрофлора и биологическая активность чернозема выщелоченного при длительном применении минеральных удобрений // В сборнике по материалам Международной научно-практической конференции, посвященной 95-летию кафедры агрономической химии Кубанского государственного аграрного университета и памяти академика В.Г. Минеева "Энтузиасты аграрной науки", 2017. – Вып. 18. – С. 227-246.

19. Шеуджен А.Х., Гуторова О.А., Лебедовский И.А., Онищенко Л.М., Есипенко С.В. Интенсивность дыхания и активность окислительно-восстановительных ферментов почв в зависимости от сельскохозяйственного использования // Российская сельскохозяйственная наука. – 2018. – № 2. – С. 40-43.

20. Уджуху, А.Ч., Щащенко В.Ф. Регулирование почвенного плодородия в рисовых севооборотах / Краснодар: Советская Кубань, 2003. – 192 с.

21. Орлова, Н.Е., Бакина Л.Г., Орлова Е.Е.. Методы изучения содержания и состава гумуса / СПб.: Изд-во С.-Петербург. ун-та, 2007. – 145 с.

22. Мартынова, Н.А. Химия почв: органическое вещество почв: учебно-методическое пособие / Иркутск: Изд-во ИГУ, 2011. – 255 с.