КҮЗДІК БИДАЙ ДӘНІНІҢ БИОХИМИЯЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІНЕ «БИОЭКОГУМ» ГУМИНДІК ТЫҢАЙТҚЫШЫНЫҢ ӘСЕРІ

Қазіргі таңда Қазақстанның барлық аймақтарында топырақтың құнарлылығының нашарлауы, органикалық заттардың және негізгі қоректік элементтердің мөлшерінің төмендеуі, тұздану процестерінің дамуы және топырақтардың топырақ-мелиоративтік жағдайларының нашарлауы байқалады. Бұл ең алдымен органикалық және минералдық тыңайтқыштарды қолдану көлемнінің азаюымен және ғылымға негізделген ауыспалы егістердің сақталмауына байланысты болып отыр. Суармалы жерлердің агромелиоративтік жағдайын жақсартатын биологиялық шараларды әзірлеу және өндіріске енгізу ауылшаруашылығы дамуының өзекті бағыты болып табылады. Кешенді әсер ететін және өсімдіктердің өсуін ынталандыратын қасиеттері бар биопрепараттарды қолдану мүмкіншілігі қарқынды зерттелуде. Жұмыстың мақсаты тұқымдарды және өсімдіктерді тамырдан тыс «БиоЭкоГум» гуминді тыңайтқышымен өңдеудің күздік бидай дәнінің сапалық көрсеткіштеріне әсерін зерттеу. Күздік бидай дәнінің биохимиялық көрсеткіштері: протеин, крахмал, клейковина, ұндағы клейковина және глютен-индекс. Далалық зерттеулер 2018-2020 ж.ж. Алматы облысы Қарасай ауданында «Agropark Ontustik» тәжірибе танаптарында жүргізілді. Зерттеу нысаны ашық қарақоңыр топырақтар, күздік бидай дақылы «Стекловидная 24» сорты. Күздік бидаи дақылының тұқымын сепер алдында «БиоЭкоГум» сұйық гуминді тыңайтқышының ертіндісімен өңдеу тұқымдардың күйзелістерге төзімділігі мен тұқымдардың шығымын арттырады. Күздік бидай дақылының өсімдіктерін тамырдан тыс екі рет үстеп қоректендіру бақылаумен салыстырғанда (2,29 т/га) өсімдіктердің өсуі мен дамуын күшейтеді, 1000 тұқымның салмағын, дәннің өнімін 36-49 %-ға арттырады. Гуминдік тыңайтқыш дәннің сапалық көрсеткіштеріне айтарлықтай әсер етті. Бақылау нұсқасында дәндегі протеиннің мөлшері 13,6 % құрады, ал «БиоЭкоГум» қолданылған нұсқада 2,1 %-ға артқан. Біздің мәліметтеріміз бойынша күздік бидайдың тұқымдарын өңдеу және өсімдіктерін бүрку дәндегі крахмалдың мөлшерін 56,6 %-ға дейін төмендетеді, сонымен қатар дәндегі глютен -индекстің 14 %-ға төмендеуіне жағдай туғызады. Жүргізілген өндірістік сынақтардың нәтижелері бойынша «БиоЭкоГум» сұйық гуминді тыңайтқышын Қазақстанның оңтүстік облыстарында дәнді дақылдарды өсіргенде кеңінен қолдануға ұсынылады.

1. Аханов Ж.У. Почвоведение в развитых странах мира и приоритетные проблемы почвенной науки в Казахстане // Научные основы воспроизводства плодородия, охраны и рационального использования почв Казахстана. – Алматы: Тетис, - 2001. С. 33.

2. Сулейменов Б.У., Сапаров А., Сапаров Г., Қүлымбет Қ., Садуахас А. Агрохимическая оценка плодородия почв Агропарка Онтустик» // Почвоведение и агрохимия, - 2020. - № 1. - С. 50-61.

3. Сулейменов Б.У., Сапаров А.А., Кан В.М., Колесникова Л.И., Сейтменбетова А.Т. Влияние внекорневой обработки на урожай ярового ячменя в условиях Алматинской области // Почвоведение и агрохимия 2019. - № 3. - С. 80-87.

4. B. Suleimenov, A. Saparov, V. Kan, L. Kolesnikova, A. Seitmenbetova, K. Karabayev The Effect of Bioorganic Liquid Fertilizer «BioEcoGum» on the Productivity of Grain Maize in the Conditions of Southeast Kazakhstan // Eurasian Journal of Biosciences, ISSN 1307 9867. 2019, Том 13, Вып. 2, - С. 1639-1644.

5. Колесникова Л.И., Сулейменов Б.У., Зарип З. Влияние обработки биопрепаратом «БиоЭкоГум» на урожайность сои в условиях Алматинской области // Агропромышленный комплекс: состояние, проблемы, перспективы XIV Международная научно-практическая конференция. / Сборник статей , Часть I, 28-29 ноября 2019. - С. 10-14.

6. Белоус Н.М., Ториков В.Е., Шпилев Н.С., Мельникова О.В., Малявко Г.П., Наумова М.П., Нестеренко О.М., Михайлов О.М. Озимые зерновые культуры: биология и технологии возделывания: монография. – Брянск. 2010. – 138 с.

7. Филин В.И., Беляков А.М. Озимая пшеница в Нижнем Поволжье. Волгоград: ВолГУ. 2006. - 258 с.

8. Турсунов Х.О., Кайсанова Г.Б., Ураимов Т., Рузиев И., Комилов К.С., Сулейменов Б.У., Жораева К.Р. Влияния биопрепарата TUMAT (ТУМАТ) на содержание питательных элементов в почве и урожайность риса на орошаемых массивах Андижанской области // Почвоведение и агрохимия. - 2020. - № 3.- С. 83-93.

9. Сулейменов Б.У., Кайсанова Г.Б., Ураимов Т., Рузиев И., Турсунов Х.О., Атабаева М.С. Влияние гуминового удобрения TUMAT на плодородие почв и продуктивность озимой пшеницы // Материалы Международная научно-практическая конференция «Биологически активные препараты для растениеводства. Научное обоснование – рекомендации – практические результаты». 22 октября 2020. Минск, Белорусский государственный университет. - С. 148-150.

10. Эффект от применения биогумуса. [Электронный ресурс]: - Режим доступа: URL: http://mymylife.ru/domashnie-zhivotnye/razvedenie-zhivotnykh/-127030-navoz-ili-biogumus, свободный.

11. Полиенко Е.А., Безуглова О.С., Горовцов А.В., Лыхман В.А., Павлов П.Д. Применение гуминового препарата BIO-Дон на посевах озимой пшеницы // Достижения науки и техники АПК. - 2016, - Т. 30. - № 2. - С. 24-28.

12. Кислов А.В., Васильев И.В., Ягофарова Е.А. Сравнительная продуктивность и перспективы ресурсосберегающих технологий возделывания озимой пшеницы и тритикале в степной зоне Южного Урала // Известия Оренбургского государственного аграрного университета. - 2015. - № 2 (52). - С. 48–50.

13. Почвы Казахской ССР, Вып. 4, Алма-Атинская область, Алма-Ата, 1962. - С. 92-94.

14. Дурасов А.М., Тазабеков Т.Т. Почвы Казахстана, Алма-Ата, 1981. – 152 с.

15. ГОСТ 9353-90. Пшеница. Требования при заготовках и поставках.

16. Сулейменов Б.У., Сапаров А.А., Кан В.М., Колесникова Л.И., Сейтменбетова А.Т. Влияние гуминового препарата на продуктивность озимой пшеницы в условиях «Агропарк Онтустик» // Почвоведение и агрохимия, 2019. - № 3 - С. 71-79.

17. Казаков Е.Д., Карпиленко Г.П. Биохимия зерна и хлебопродуктов. СПб.: ГИОРД. 2005. – 512 с.

18. Маркарова А.Р., Маркарова Ж.Р., Игнатьева Н.Г., Скрипка О.В., Гричаникова Т.А. Связь биохимических свойств пшеницы с технологическими показателями и аллельным составом глиадинов. // Зерновое хозяйство России. - 2011, - № 6 (18). – С. 25-28.

19. Жигунов Д.А. Взаимосвязь показателей качества зерна и муки. // Хлебопродукты. 2013. – № 10. – С. 64-65.